Sonia Guiñansaca (1989), una poeta nacida en Cuenca, migrante queer, performer, gestora cultural y activista por la justicia social desde Nueva York, lugar donde se erradicó con su padre y su madre en condición de migrantes ecuatorianos indocumentados desde su niñez. Ha sido premiada internacionalmente por su arte. Ha publicado libros como Somewhere We Are Human. Authentic Voices on Migration, Survival, and New Beginnings, algunas antologías, así como Nostalgia y fronteras, un libro publicado en 2016 y editado seis veces. Este libro en su última edición ha sido lanzado por Sonia en noviembre de este año en tres lenguas; kichwa, español e inglés a través de Severo Editorial. Al recorrer los multilingüismos de cada página, sus palabras, sonidos, gritos erizan la piel, incomoda, sacude, nos transita de una emoción a otra para mostrarnos la cruel cara de la migración.

En Nostalgia y fronteras, la narrativa de Sonia nos invita a involucrar nuestros sentimientos, pensamientos, energías y acciones frente a los sistemas de poder racistas, patriarcales, coloniales, clasistas, gordofóbicas que se tejen en telaraña como en las migraciones forzadas. La dureza de lo que estas opresiones provoca al vivir en los Estados Unidos como migrante sin documentos parte de una familia del pueblo kañari, con cuerpos prietos fuera de lo que la seca blanquitud pueda considerar incluso la existencia de la diversidad de cuerpos. La potencia de su poesía se refleja en una serie de sacudones que provocan sus palabras, narrada desde la voz de su yo niña, mientras en el río de cada página lloras con ella, te enojas junto a ella, y te reafirmas tanto como escritor/a y lector/a que migrar es doloroso, buscar pertenecer a un lugar te quiebra, y te cuestionas la normalidad, los esencialismos o tus propios privilegios.

De la misma manera, estremece si nos habla de las identidades. ¿Cómo se concibe lo queer en kichwa? En su poesía Runa en traducción no solo nos pone en cuestión esta identidad, sino que nos lleva a un mapa de identidades entrecruzadas y la complejidad entre las formas identitarias no binarias frente a lo que en la concepción comunitaria kichwa puede haber. Hablar de identidades de género no binarias en el mundo de pueblos y nacionalidades es muy diverso. Para las personas que reconocen la riqueza de la diversidad, el cómo te nombres es lo menos relevante frente a las acciones y valores del ayllu, pero desde el lado más conservador, patriarcal, religioso y tradicional puede ser doloroso para esta persona asumirse en otras identidades fuera de las normadas dado que por herencia colonial lo replicamos, sin embargo no puedo generalizar. En palabras de Sonia diríamos: “Y ahora me pregunto si mi abuelita me amaría así, queer/Kaychi”.

Nostalgia y fronteras lleva consigo el dolor de la movilidad forzada, los quiebres de su idioma, sus identidades, la ternura y dolor de una niña buscando proteger a los suyos encarnados en resistencias. Su trabajo intelectual y poético es múltiple, no solo busca sanar, hablar-hacer justicia social, sino también busca justicia epistémica y justicia en todas sus dimensiones. (O)

Versión en kichwa

Llakikay Harkaykunapash

Sonia Guiñansacami 1989 watamanta kan. Kañari runakunapa ayllu ukumanta wacharishka, Cuenca llaktapi, chaymanta uchilla kakpillata paypa tayta mama pushashka nin Estados Unidos karu llaktaman. Chaypimi papel illa kawsashkani nin. Hatun llakikunata wawamanta kawsashkata willan paypa sumak killkaypi. Chaymmi Nueva Yorkmanta ashtawan shuk payshina llakipi kawsanahuk runakunamantapash riman. Shina sumak llamkaymanta ninanta riksirishka kan. Paypa killkashka kamukunami kan kaykuna: Somewhere We Are Human. Authentic Voices on Migration, Survival, and New Beginnings, wakin killkaykunapash shukpak kamukunapipash kimichishkami kan, shinallatak Llakikay Harkaykunapash kamuka 2016 watapimi surkushkanka, chaymanta sukta niki kaman kutin kutin surkushkanka, ashtakata allikachishka kamumi kan. Kunan, kay killkaypimi kay kamuta Severo Editorialwan llukchishka kimsa shimipi, runa shimipi, mishu shimipi, inglés shimipi. Kay kamupa pankakunata katishpami shuk yaku hawapi rihunshnalla yarirka. Tawka shimipi rimawarka, shinashpa, aycha karatapash chirikyachikta shamurka, kulirarirka, chaspitukurkani, shuk shuk yaykuna kimirimurka chaymanta nin kay kawsaykunami shuk karu llaktaman rikpika llaki aparin.

Llakikay Harkaykunapash kamupimi, Soniaka kikin yaykuna, yuyaykuna, ruraykunata yaypi charishpa hamutachin imashalla llakikunata yallina kan shuk llaktaman rishpa, mana migraciontalla kawsarin, ashtawankarin imapash puchka liarishka shinami llakikuna llapimunka, chay liarishka puchkkakunami kan: racismo, patriarcado, colonialidad, clasismo, grodofobia, mapa unkuykuna. Kay unkuykunatami kawsay ushan Estados Unidos ukupi, tukuy runa ayllukuna, mayhan kullki illakuna, mayhan yanalla, rakulla, uchilla rikunahukkuna, mayhan kikin papelkunata mana charikkuna, shinashpa tawka nanaykunata tary usharin. Kay kamupika, sumaktapacha shimikunawan riman, imasha uchilla wawaku tawka llakikunata kawsashkata, chaymanta mayhan killkaykatihukka Soniawan pakta wakarin, kulirarin, nanarin, pakiririn maymantatak kani yashpa, imata kana kayka yashpa tapuririn, imashata runa kayka kan yanchik, imashata kunankaman kawsamushkanchik imatallatak mana karuman rishkakunaka charinchik.

Shinallatak identidad, ima kaykunamanta riman. Imashatak runa kawsay ukupika queer yachaykuna yaykun. Runa en traducción killkaypimi riman imashallatak ñukanchik kay kana kan. Chaypimi tapuririn, imashatak ayllullakta ukukunapika queer rimayta nirin, imashatak kaypika chay kawsaykuna kan. Chaymi yuyarini, llakta ukupika wakinpika imashalla kikin rimanki, kawsanki, ruranki, chaymi ashtawan sinchi kan, mana mutsuririn imasha shutirinki. Shinapash wakinpika llakita kawsay usharinkami, millay yuyaykunata umapi charishpa nallikachitara nallikachishpa, queer kani nikpika harkaytara harkashpaka nanachitarami nanarinka. Ñuknachik ayllu ukupipash shuk laya kawsaykunata llakichinahunchikmmi. Allimi yuyarina kanchik. Chaymi Soniapa shimipi kashna ninchik: “kunan tapurini/ Ñuka hatun mamaku/ Shina shuk laya, queer kakpipash, /llakiwankacha/ Kaychi”.

Llakikay Harkaykunapash kamuka imasha shuk allpakunaman rina tukushka runakunamanta riman, nanaymanta riman, pakirishka runa shimimanta shuk shuk shimikunamanta riman, imasha kikin kaymanta, kuyaymanta, shukkunata kuyanamanta riman. Ahstaka yachaysapa shimikunatami kay kamupi riman. Payka shuk justicia epistémicatami maskahun, shinallatak tukuy laya justicia shutirikkunatapash. (O)